Oralice Silva: "A emigración ten un prezo"

Nacín no interior do Brasil nunha cidade que se chama Clevelandia. Os meus pais tiveron unha crise de parella e leváronme vivir coa avoa paterna. Vivín toda a vida con ela. A miña avoa era agricultora, “facendeiros”. Eu sempre a acompañaba a facer os negocios da “facenda”. Para a miña avoa eu era como unha filla adoptiva “de facto”. Logo fun facer a universidade a Curitiba que vén ser unha distancia como Vilagarcía-Madrid.

En Curitiba estaba soa e traballaba nunha caixa de aforros e como secretaria xurídica para poder pagar a universidade. Cando estaba no terceiro ano de psicoloxía morreu a miña avoa e fiquei sen apoio ningún. Cando terminei fixen un Máster  de dirección de recursos humanos e saíu o meu primeiro traballo en dúas empresas alemanas, Bosch e Oxford. Eran empresas de miles de empregados e eu era a primeira muller xefa (e eran todos alemáns) e sentíame un “bicho raro” nesa época (mediados dos anos 80). Daquela a miña parella sempre dicía de vir a Galicia.

Eu resistíame porque tiña unha vida estable e custárame moito chegar aí. El sempre dicía que un día iamos vivir na Galicia e un día pasou. Foi un deses momentos que en psicoloxía se chama “sincronicidade”: pasa algo e tomas unha decisión vital. 

E como foi ese retorno?
En 1990 vimos a Galicia e para min foi durísimo. Lembro que fomos vivir no Grove, era inverno, e eu collín unha depresión. Pero tratáronos moi ben. A familia axudou no que puido. Pero para min foi durísimo porque eu era xa unha profesional e tardei tres anos en homologar o meu título en España. Lembro que estaba sen traballo e fun lavar pratos na Toxa, José foi de camareiro e eu pensaba “que estou facendo aqui?” Saíu un anuncio no que buscaban unha psicóloga na Coruña. Aquí a psicoloxía industrial estaba empezando. Contratáronme, fun montar unha empresa en Portugal, en Braga e Viana do Castelo, seleccionando xente. E tamén naquela época saíu un traballo nunha asociación para mulleres emigrantes en Vigo e fun terapeuta voluntaria. 

A terapia que ti tamén precisabas? 
Si. Ese grupo foi moi bo porque a dor que eu sentía me axudaba a vivir o dó de non ser de ningún lugar. Renunciei ao traballo na Coruña porque me puñan a condición de vivir alí e eu non estaba disposta a vivir separada do meu home despois de cruzar o Atlantico. Entón empecei coa miña formación en Madrid e no País Vasco con Claudio Naranjo, un psiquiatra chileno. Tiven a oportunidade de estar con terapeutas de toda España, de Italia, de Francia. Pero eu tiña a sensación de que sempre estaba buscando algo que non encontraba. Penso que iso viña do abandono, esa sensación de que non son de ningún sitio e non fago parte disto. 

O síndrome do inmigrante?
Claro. E tampouco podíamos ter fillos. Estivemos 5 anos na lista de adopción da Xunta de Galicia. Ao mesmo tempo eu traía escolas terapéuticas a Vilagarcía para traer a formación máis cerca da xente. Tamén traballei para cinco concellos de Galicia e cinco anos para o concello de Vilagarcía. Nunca conseguín un posto fixo e daquela decateime de que a emigración ten un prezo. A administración Pública non é racista, pero é clasista en moitos lugares. Lembro que un amigo me dixo que un día ía agradecer que non me contrataran porque, dixo, “vas coñecer máis cousas”. E así foi. Traballei  para quince concellos, traballei como psicóloga de violencia de xénero, con grupos de terapia para homes co tema da violencia e agora traballo en inclusión social para cinco concellos, para a Xunta de Galicia. Cando escoito aos emigrantes entendo perfectamente o que me din, esa sensación de non ser entendido. 

Como lle explicas esa sensación ao recén chegado?
Cando falo con elas trato de poñer forza no aquí e agora, onde estou eu. Hai pouco díxome unha muller que nun traballo a señora berráballe moito e ela dicía “eu non merezo isto”. Eu díxenlle que todo é pasaxeiro, que iso non vai durar para sempre, que isto é como unha porta. Pero ollo, tampouco podemos estar aquí chorando sempre polo que non vamos ter. 

Pero o desarraigo doe.
Doe. É verdade que hai moita soidade. O problema do dó da emigración é o comparativo. Eu fun a Brasil hai pouco e había seis anos que non ía e sentínme como unha rapaza pequena. Primeiro, fun visitar a miña nai biolóxica. Nunca vivira con ela e ela quería estar todo o tempo comigo, todo o tempo abrazándome, e eu tiña esa sensación de reparación. 

Como afrontas as conversas coas mulleres emigrantes?
Cando vén unha emigrante é mais escoitar a súa angustia. Non é tanto darlle o consello. Que se sinta un pouco acompañada. É verdade, vas a algunhas empresas e vante berrar, pero como vamos manexar isto? Vou deixar o emprego? Podo dar un apoio no sentido de remontar, é dicir, vamos ver o positivo, ti e mais eu. Logo hai moitas rupturas de parella tamén. Quen tomou a decisión de ir ou vir? A emigración ten iso. E sempre falan da “débeda histórica” que Galicia ten co mundo e eu escoito iso, pero é moi teórico. 

Reparaches a brecha coa túa nai?
Cando miña nai me abandonou xa tiña unha historia detrás. A súa nai suicidara e ela con 9 anos quedou responsable de seus cinco irmáns.  Creo que cando nos tivo a nós, non víu outra saída, creo que non podía máis. Ela sempre traballou para a comunidade e a súa casa sempre está aberta. 

O teu traballo como terapeuta con emigrantes e a túa propia vida van unidas dunha forma única e emocional. Que lle dis aos que pensan que os emigrantes son unha carga para este país?
Os emigrantes que eu coñezo sinten vergoña de cobrar unha axuda. Hai xente que cobra unha axuda e non quere facer nada, non queren traballar; pero ves emigrantes que non queren a axuda, eles queren traballo. Primeiro porque non están afeitos. Por exemplo, a maioría dos venezolanos están moi formados e algúns están en conserveiras, todo o tempo de pe, contando os minutos que vas ao baño, e viven cousas con moito sufrimento. Eu creo que debemos tratar ben a toda axente. A emigración como sensación de abandono fai que un busque a vida por unha mesma e non esperar a que alguén mo regale. Iso non significa que non chore, que non me deprima, que non teña rabia.

Pero a pesar desa “sensación de abandono”, ti es un exemplo de superación. 
Ao final estiven nun proxecto europeo, fun a Francia e a Italia a presentar traballos. Na vida tiven moita sorte porque a nivel terapéutico coñecín as grandes escolas de Barcelona e Madrid. Moitas veces, saía de aquí para ir a Madrid a un curso cos cartos xustos e volvía a Vilagarcia... pero sempre sentindo como unha búsqueda eterna. Unha vez díxenlle a unha terapeuta mexicana: “Angelica, non sei que pasa comigo que sempre estou buscando e nunca encontro”, e ela díxome: “Hai xente que ven abrindo camiños” e que un día cae a ficha e paras.

E a túa sensación “aquí e agora”?
Nun encontro en Miranda de Ebro, tivemos que facer unha visualización e eu sentín que estaba moi agradecida. Porque en Arousa temos calidade de vida. Era un encontro de terapeutas e fixemos como unha regresión na que vas visualizando momentos da túa vida E eu vin que estaba tranquila. Pero eu sentía que botaba en falta a alegría de rir por calquera cousa. Levoume anos entender o humor galego, víao como unha alegría perigosa, porque non entendía a ironía de fondo. Agora son capaz de rir. 

Como son aos emigrantes que coñeces en Galicia?
Dóenme moito as que exercen a prostitución e envían diñeiro aos fillos. Esa separacion é moi difícil de reparar. Hai unha sensación de que perdes a familia e non a recuperas. Eles te culpabilizan por marchar e ti culpabilízaste porque perdes unha parte da vida deles. Os venezolanos teñen esa sensación de que queren volver a súa terra querida pero é algo inviable financeiramente. Para os cubanos creo que debe ser duro porque hai unha alegría vital que botan en falta, e os que eu trato están moi inconformes pero levan pouco tempo aquí. En canto os brasileiros, somos moi morriñentos, somos moi de tocar e abrazar e a miña irmá di que xa son galega porque non abrazo tanto. Os emigrantes arxentinos cos que traballei teño a sensación que se adaptan, pero son os únicos que volven a súa terra cada certos anos. 

E ti como emigrante en Galicia?
En Brasil son mais alegre e aquí véxome máis aburrida. Aquí tivemos moitos golpes e eu retraínme máis. En Brasil todo o mundo sabe que eu o conseguín todo por min mesma. Pero sempre tivemos xente boa cerca que nos axudou, en Galicia e no Brasil. Eu estou moi agradecida a Galicia, aquí tivemos os fillos e plantamos moitas cousas. Tomar unha decisión ten un prezo, e non tomar unha decisión tamén ten un prezo.