E así viñeches á vida en Sobradelo?
Si. Sobradelo é unha parroquia de Vilagarcía que antes pertencía ao concello de Vilaxoán. Sobradelo, e en concreto o lugar de Vilaboa, era un sitio de homes embarcados e de mulleres que traballaban na fábrica, entre elas miña nai. E meu pai andaba embarcado nestes barcos que ían incluso a América; mentres miña nai traballaba na mítica fábrica Pita. Alí traballou medio Vilaxoán e medio Sobradelo, as mulleres sobre todo, nun clima de explotación. Contábame a miña nai que a única alegría que tiñan era cando saían cantando da fábrica. Pero eran tempos, os anos 50, cando os maridos andaban embarcados e igual tardaban en vir á casa un ano.
Afectouche iso de neno?
Eu acórdome de meu pai que cando era pequeniño, case non o coñecía. Cando chegaba meu pai, víao como un estraño. Eu recordo na escola que todos os rapaces queríamos ir embarcados porque viñan con cousas que na ditadura non había, viñan con revistas e incluso se dicía aquela expresión: “Ai, como ven, ven co pelo largo: traghou a bolicha!” Viñan falando castelán.
Que pasa cando teu pai deixa o mar?
Meu pai, cando veu, montaron un ultramarinos. Ao ultramarinos da miña nai chamábanlle “a de Jovita” porque miña nai nacera en Asturias cando meus avós foron de encofradores polos encoros que había en Asturias.
Os ultramarinos eran tendas clave nas aldeas.
Os ultramarinos deron moita vida á aldea. Ademais de atender á xente con comida, bebida, arenques... éramos a centralita de teléfono. Isto foi nos anos 60 e era cando houbera un ‘boom’ da emigración cara a Alemania e a maioría da xente non tiña teléfono. Os ultramarinos facían a función de telefonista. Por exemplo, chamaba a filla de Alemania á nai; pero a nai vivía ao mellor a un quilómetro de distancia da tenda. Íamos nós correndo a avisar a paisana que lle chamaba a filla. Esa función social que fixeron os ultramarinos foi espectacular.
Era un bo negocio?
Como acabaron os ultramarinos? Cuns cartóns de ‘puferos’ así de grande. Axudaban a salvar da fame a moita xente.
E como chega a interesarse nas artes aquel rapaz do ultramarinos?
Eu con 12 anos fixen as miñas memorias, onde contaba cando empecei a nadar. E tamén teño poemas en galego do ano 73. Sempre tiven inquedanzas, sobre todo pola poesía. E segundo contaba a miña avoa do meu avó, era un gran carpinteiro que deixou pezas na casa dun valor exquisito. Eu lía poemas de Pablo Neruda. A mediados dos 70 empecei a coñecer en Vilagarcía xente que tiña inquietudes pola política. Acababa de morrer Franco, no ano 75, e cando empeza a transición foi unha época riquísima para a cultura. Conectamos coa xente de Cambados. Foi cando empezamos a ter un taller e xenerouse un movemento moi positivo para a arte grazas a esas ansias de liberdade.
Nesa época coñeces a Leiro?
Recordo que cando mo presentaron, marchamos para Ibiza. Foi unha conexión polas circunstancias: coñeces a Leiro, empezas a falar, lévate ao seu taller e coñeces a Manolo Paz, e a conexión é así por medio das inquietudes comúns que tiñamos que era construír e inventar. A arte sempre ten que ser inventar. Inventor de emocións, inventor de camiños, inventor de ceos, de nubes, de madeiras. A conexión era a cultura e a arte.
En que pensas cando traballas nunha peza?
Ás veces penso que estou tolo. Porque hai veces que incluso falas co material. Pero pensas, ‘que estou facendo aquí contra esta madeira ou contra este outro material?’ Que penso? Penso que estou en “la nada” ou que me están caendo miles de palabras, miles de ideas, miles de pedras, de paus, un caos total que se che mete na cabeza.
Por que hai tanto artista no Salnés?
Creo que é un lugar marabilloso para vivir, é un lugar cunha dinámica de construír cousas, de debate e de loita por conseguir algo. Dicíamos nos anos 70: hai que militar na cultura, hai que crear, hai que inventar.
A natureza inflúe?
Aquí hai unha paisaxe, hai o mar. É moito ar o que hai aquí. Hai uns lugares impresionantes, tanto en Cortegada, como en Carril, como no bosque onde está a Fontesanta que non é moi grande pero hai unha cantidade de árbores autóctonos: loureiros, carballos, algún castiñeiro.
Aí fixeches unha intervención artística.
Collín restos que levara o mar e restos que volvían do mar, dalgún temporal, e sen facer moita cousa leveinos ao estudio e empeceinos a pintar con esprai e despois colocalos polo bosque ese. O que pasa é que duraron o que duraron, coas gamberradas, algunha xa a roubaron... aguantaron ao mellor un ano.
Entón non somos conscientes do que temos?
Lamentablemente non. O outro día en pleno corazón do bosque había unha desas pezas miñas de cor amarela. Íamos eu e mais a muller e vai o tío diante nosa e pégalle un hostiazo á escultura.
Pero esa falta de sensibilidade dalgúns non define o Salnés. Como é a xente do Salnés?
Vilagarcía antes tiña fama de cidade pija, de señoritos, de pajilleros, como lle chamaban, e estaba algo enfrontada ao resto dos pobos do Salnés. Cando fun vivir a Cambados había unha belixerancia grande entre os de Cambados cos de Vilagarcía. En Vilaxoán a xente tiña unha retranca que os definía, pero agora cambiou moito. Mesmo Carril agora é un lugar onde hai máis xente de fóra que de Carril. Antes eran os ‘afoghacristos’.
E ti como es?
Eu era un aspirante a futbolista. Daquela escribinlle unha carta a Santiago Bernabeu, a Santa Pola, que tiña casa alí, e díxenlle que contara comigo porque estaba o Madrid pasando por unha mala racha. Non me contestou... Eu creo que son unha persoa que intenta pasalo ben cos amigos. Teño a sorte de ter unha boa familia. Unha muller e unha filla encantadoras. E sobre todo gústanme moito os amigos e aportar cousas para, entre todos, arreglar este mundo.
Remata este verso á túa maneira: “Se o noso mar e os peixes...”
Ai, de Bernardino Graña! Na galería que teño en Carril teño ese verso. Eu diría: Se o noso mar e os peixes/ se fóramos igual ca eles/ e tuvéramos a mesma lexendaria visión/ entonces o mundo sería doutra maneira.
Agora ese é o teu poema. Continuemos co duelo de palabras: Se o noso mar e os peixes...
Se o noso mar e os peixes/ foran un regalo divino/ se o noso mar e os peixes/ foran unha entrega das amistades hacia un ser que queres/ entonces sería o gran mar que queremos.
Que pasa cando un artista non vende?
É fastidiado. Estamos en Galicia onde a burguesía industrial pouca hai e sen coleccionistas é moi difícil.
Pero ti tes boa presenza na túa vila. Que función queres que cumpran as túas obras?
Que a arte cambie o entorno para ben. Por exemplo a Porta da Luz Salgada ou mesmo o Faro das Lúas, ou calquera das esculturas públicas que teño por aí, que cambien para ben o espazo.
Como é a vida dun escultor na casa?
Unha persoa normal que chegas de traballar a unha hora e despois te pos a ver a televisión ou a ler algún libro. Eu son un apaixonado da poesía. A miña muller é de Carril e a miña filla é licenciada en historia na rama de arqueoloxía. A muller é moi interesada na arte e eu sempre lle pregunto porque para min é fundamental a opinión dela e a da miña filla igual.
Fálame dunha peza especial para ti.
É unha peza que se chama “Rosas rotas” pola emoción que levan todos os nomes, que foi xente asasinada con vinte anos. Iso a min me emociona porque eu tamén o sufrín. Miña avoa sempre nos contaba a historia de tío Antonio, un rapaz de 17 anos que estaba afiliado á UGT cando foi a guerra e marchou para o monte, e despois pasou os tres anos da guerra escondido no faiado. Por iso esa peza para min ten un valor emocional moi grande.
TEST DE VIDA
Unha palabra?
Mar.
Un lugar?
O bosque de Carril, de Fontesanta.
Unha persoa?
Rocío, a miña muller.
Unha personaxe?
Rosalía de Castro.
Alguén importante?
Castelao.
Un obxecto? Unha cousa?
Un mazo que me regalou Lino Silva, o pintor de Cambados.
Alguén imprescindible?
Imprescindible é o sol.
Que é a vida?
O que dicía Marisol: a vida “es una tómbola”. Pódeche tocar un premio máis grande, un máis pequeno ou ires á ruína.
