Os teus anos de formación están marcados pola imaxe.
Eu sempre vin mal, pero dinme conta de que vía mal cando vin ben. A min gustábanme os cines de arte e ensaio e ler os subtítulos era un suplicio. Cando me enviaron a La Gafa de Oro en Vigo decateime de que Levaba 21 anos vivindo nunha mentira. Todas as películas que gravei ata os 21 anos están desenfocadas. Pero ademais da imaxe e da memoria, sempre houbo un elemento neses anos de formación que foi fascinante: a relixión. Non me encantaba ir a cataquesis, pero contaban unhas historias alucinantes. O ano 75 foi un ano glorioso porque chegou a televisión á casa. E logo regaláronme unha cámara, unha “super 8” que desmontei. Era un xenio eu daquela pero botado a perder.
Pero traballas na TVG, sempre coa imaxe.
Sempre traballando coa imaxe. Estaba na TVG no 86, como axudante de realización. Aburríame moito. Acabei facendo un video-clip con Moncho y los Sapoconchos con imaxes raras, pásollo á TVG e non o quixeron, entón pásollo á TVE e pasárono. Botáronme por iso.
E comezas a facer documentais.
Saio de aí, da TVG, e comezo a facer un documental que tardei 13 anos en rematalo, sobre os presos de San Simón (“Aillados”). É unha historia que vai desde a guerra civil ata agora. No 1995 fixemos un libro sobre o tema que non o quería editar ninguén. Ao final publicouse en Ir Indo, onde estaba Antón Mascato, e en poucos días esgotouse o libro.
E con ese documental chegas a Vilagarcía.
No 2006, o goberno tripartito decide levar o documental por Galicia. Así cheguei a Vilagarcía. Quen levaba o tema de memoria en Vilagarcía era Margarita Teijeiro Suárez. No 2007 imos gravar a Cangas e xa vou con Margarita. No 2008 instálome en Vilagarcía con Margarita. Deixo atrás a miña vida en Santiago “siguiendo la estela del amor”. Ratón estaba de concelleiro e comezamos a facer o experimento do Faiado da Memoria. Íamos polas casas cun ordenador e un escáner convencendo a xente para que nos entregasen as fotos. En catro meses sobrepasamos as 5.000 fotos e quixen facer unha exposición nun sitio emblemático, un local de fotografía en ruinas, onde está agora o Café Diurno. O Concello négase. Entón Ratón pediu a Rivas Briones, alí tiñamos falta de espazo. Colocamos dous televisores do concello e no canto de poñelos en horizontal puxémolos en vertical. E tiñamos proxectores un cara arriba e outro cara abaixo: arriba o ceo e abaixo o mar, puxemos area de praia no chan. Daquela vivía Rosina Villaverde, filla de Elpidio Villaverde, o primeiro alcalde de Vilagarcía na República. Pedímoslle que rompera o papel do primeiro panel no que ela saía retratada.
Así nace o Faiado da Memoria polo que teñen pasado persoeiros da vida política española como o xuiz Baltasar Garzón?
Si, ese foi o comezo público do Faiado da Memoria. Hoxe temos fotografía, audiovisuais, todo coa función de recuperar material de Vilagarcía e agora de Galicia. Temos 300 mil imaxes dixitalizadas e na páxina blogoteca.com/ofaiadodamemoria temos unhas 15 mil. O Faiado é una xunta directiva de tres persoas, pero non ten socios. Contamos con colaboradores continuos. Cos audiovisuais traídos pola xente está feito Resonancia do Pasado, un documental que levou o premio do público na Mostra Internacional de cine etnográfico de Santiago en 2022.
E agora tes o éxito do documental Eu tamén necesito amar...
Miña nai dicía que na súa familia todos morren por demencia senil ou alzheimer. Ela fixo un salto nesta historia e foi osteoporose. A película Eu tamén necesito amar, empeza con ela no hospital. Fala das mulleres que nacen no momento anterior ou inmediatamente posterior á Guerra Civil. A muller pasa a ser a mantedora do home. Desde o nacemento ata o matrimonio. A canción ven do tempo dos comezos do cambio neste país. O documental reflexiona sobre a muller que busca unha maneira de satisfacerse e saír do xogo que lle tiña imposto a sociedade: a intimidade da muller atacada polo estado.
Son a túa nai e Margarita as dúas mulleres sobre as que repousa o Faiado?
Os meus pais están fotografados no local do Faiado porque son a base de por que existe este espazo físico. Margarita é a que me impulsa a levar adiante toda esta historia na parte audiovisual. Eu cheguei aquí con dous documentais hoxe debe haber uns dez ou doce. O alimento, o motor, é a parte que lle toca a Margarita, ademais de infiltrarse nas historias e facer que vaian para adiante. E aguantarme cando non van que é cando eu collo unha depresión moi rara porque me poño a facer outras cousas.
Non vos resulta difícil contar e lembrar en imaxes tanta loita, tanta traxedia?
Eu o que necesito é gravar as persoas, así temos o traballo feito. Margarita é máis empática. Eu penso que teño que separarme do que teño que contar. Hai que manter unha distancia para poder contar a historia. Nun documental da guerra civil hai una parte que ela non pode ver que é cando matan aos nove. É bastante gráfico. Unha dramatización que transcorre no matadoiro onde os seres humanos se converten en animais.
Por que che interesa tanto a memoria histórica?
Eu sempre dixen que o feito de facer este tipo de traballos é porque sempre me considerei un perdedor, e por iso necesitei facer historias de perdedores. Nunca farei personaxes que luzan na vida social e política. Gústame a xente coma min, fracasado e perdedor. A min o tema do perdedor sempre me gustou porque non hai unha boa película sen antiheroes.
TEST DE VIDA
Unha palabra?
Fogar.
Un lugar?
Entre Gondomar e Vilagarcía.
Unha persoa?
Margarita.
Unha personaxe?
Os vellos anarquistas.
Alguén importante?
Durruti.
Unha cousa?
Unha cámara.
Alguén imprescindible?
Ningún.
Que é a vida?
Un elemento que transcorre desde que te sacan dun buraco e te meten noutro. Entre dous buracos. E en ningún dos dous actúas ti.
