MARÍA BARBEITO (A Coruña, 1880-1970) é a figura en torno á que xira ‘As alumnas’ (Culturactiva), interpretada por Mónica Camaño e Anabell Gago no papel de dúas mulleres que se reencontran ao falecer a súa antiga mestra. A peza, dirixida por Fina Calleja, con texto de Paula Carballeira, adéntrase nas vivencias persoais das dúas protagonistas, onde o medo, a liberdade, os ideais e o golpe do franquismo sobre a educación son os eixos centrais. A obra representarase durante todo o outono polo territorio galego, con Pontevedra, A Coruña, Cangas ou Vilalba como algúns dos destinos.
O ciclo de teatro de Sanxenxo inaugúrase coa memoria das mulleres. Como avanzou a escea teatral neste sentido?
Foi un dos cambios importantes nestes tempos. Recuperar non só o noso centro de escea como creadoras, senón a esas mulleres que polos tempos que lles tocou vivir quedaron realmente afogadas e desaparecidas en todos os eidos.E o caso de María Barbeito na educación e na pedagoxía é moi simbólico.
O teatro chega a ser unha ferramenta histórica...
Pensando fríamente, hai un século había proxectos educativos en liberdade, en igualdade e científicos, que ao mellor non temos hoxe en día. Traballar en proxectos como facía ela é algo que os mestres e mestras fan agora dende hai 10 ou 15 anos. Galiza era vangarda en pedagoxía e outras áreas no Estado español, e todo quedou truncado por unha historia infame e polo terror. Eu mesma recoñezo que coñecía a María Barbeito, pero moi por riba.
A obra aborda a historia de María Barbeito dende unha perspectiva curiosa, como é a das alumnas.
O texto de Paula Carballeira é moi fino, moi rico e bonito, no que a vemos non só a ela, senón a toda a escola de mulleres e mestras que ela formou, e faino coa intelixencia de velo a través de dúas alumnas que se xuntan a finais desa época escura para falar do que foi esa aprendizaxe, e o que podería ter sido e o que foron as súas vidas. E aí a nosa directora, Fina Calleja, afianzou moi ben ese texto, que tamén creo que é difícil, e axudounos moito a desenvolvelo en escea a Ana e a min.
Como foi ese proceso de coñecemento e creación?
Foi moi da man da directora, e foi un proceso moi lóxico para poñernos na cabeza e no espazo desas mulleres, que non nos son tan extrañas no fondo. As dúas tiveron un proceso semellante na infancia e na xuventude que logo, truncado pola guerra, colleu camiños moi diferentes. E eses camiños non nos son extraños porque quen tivera un pouco de curiosidade e de sensibilidade viunos nas mulleres que nos arrodean. Na nai, na avoa ou naquela muller que sabes que é intelixente pero que lle cortaron as ás. E entón por ese camiño fomos traballando, cada unha das actrices no seu rol. O mesmo texto dá moitas claves e xa te conduce, é como facer o morto na auga nun mar plácido. E máis aínda cando tes dende fóra o foco dunha muller intelixente como é Fina Calleja. O complexo é volver pescudar nesas vidas e nesa tristura, na dor do que puido ser e non foi. Eramos vangardas, e moitas veces María Barbeito tamén fala diso nos seus ensaios. Cando foi becada coa República e viaxou por Europa para coñecer outros xeitos de ensino, chegou dicindo que nós non estabamos tan atrasados, que o que nos faltaba era investimento público para que haxa escolas, formadores e formadoras e igualdade sen clases sociais. Desgrazadamente creo que son as mesmas eivas que temos hoxe en día.
Non mudou moito o panorama...
Mudou, pero hai sombras que asoman por aí, que afianzan unha vez máis ensinos segregados. Algo contra o que loitou María Barbeito a comezos do século XX. E é incrible que haxa cabezas que consideren que iso é bo para o desenvolvemento de nenos e nenas. E é triste. Hai un texto co que comeza o espectáculo que é visionario, e di «imaxinémonos que dun día para o outro as nenas e os nenos teñen unha educación diferente, e que mestras coma María Barbeito que ensinaban a vida doutro xeito son silenciadas». E realmente é moi plausible que iso pase por conxunturas políticas, que ás veces nos entran forzadas. Agora vemos como coa excusa da guerra en Ucraína preténdese forzar cara uns camiños que estaban superados, como destrozar o teu territorio con máis eólicos ou encoros. É a tormenta perfecta para que algo que foi superado volva invadirnos. Ningúen está libre de que haxa cambios, e os tesouros que foron conquistados poden ser barridos, ao igual que na historia docente. Falamos do que pasou pero non deixa de ser un falar do presente.
Que efecto agardan que cause esta obra no público de Sanxenxo e no que lle seguirá esta tempada?
É un encontro moi satisfactorio co público. Alén da cuestión temática que se desenvolve, o público vai ao teatro para impactarse -utilizar a palabra lecer é perigoso- e para emocionarse. E nesa emoción está o goce. E eu creo que moita xente sairá gozando do froito teatral, que está enriquecido por unha temática moi saboros e un texto moi ben artellado, e creo que o noso traballo en escea é tamén moi bo e moi correcto. A intención é facer pensar ao público. Este pode ser un encontro teatral que o leve a furgar máis na temática,a preguntarse quen era María Barbeito e que pasa con estas alumnas que se reencontran no seu enterro, no ano 70. É interesante ir para a casa ou a tomar a caña logo do teatro preguntándose quen eran estas parteiras de luz.
Cal é o dilema da súa personaxe?
Precisamente iso é o que máis custou definir, o que seguiu unindo a ambas que foi o que as distanciou no tempo. Na miña personaxe (Rosa), é a persistencia das ideas, a liberdade, a independencia. A valentía de seguir defendendo as súas ideas a pesar do medo.
