Pero ti onde naciches?
Nacín en Cea, na provincia de Ourense. Unha vila mediana que funciona como satélite do Carballiño neste momento e que é coñecida por ter un pan artesanal que ten certificación xeográfica protexida. O poeta Manuel María dicíame que eu era de Cea das Panadeiras.
E a túa infancia?
A miña infancia transcorre nunha pequeniña aldea de seis familias que se chama Pulledo, na parroquia de Pereda, e é un núcleo de Cea. A razón de que os meus pais me mandaran alí a vivir coa miña avoa era pola escola unitaria que levaba Esther Cortés, a miña primeira mestra. De aí pasei interno aos Salesianos de Ourense. Despois fixen Bioloxía, os tres primeiros anos en Ourense, e os outros dous en Santiago.
Como chegas á Bioloxía?
Eu creo que a culpa a tivo Rodríguez de la Fuente e os programas de El Hombre y La Tierra, que tiña un equivalente na radio que eu escoitaba con moita fruición. Todos os campos da bioloxía me gustaron, sobre todo a ecoloxía.
Así chegas a escritor de ciencia ficción?
A ciencia, a ecoloxía, eu véxoas bastante filosóficas e creativas. O ecosistema, o bioma, a hipótese Gaia, o planeta como un gran organismo: sempre lle vin unha dimensión literaria a todo eso.
Fas poesía, ciencia e ciencia ficción, por esa orde?
O primeiro que escribín foi poesía, Paisaxe de verde chuvia, cun prólogo de Manuel María. Creo que é unha copia vil dos Eidos de Novoneyra. De feito, a miña neta chámase Loaira que é un poema dos Eidos. Despois publiquei varias cousas de investigación en ecoloxía; pero veu o éxito de Soños eléctricos e creo que eso foi o que fixo que me tirara máis por aí.
Os escritores de ciencia ficción, sodes profetas?
A ciencia ficción non intenta ser profética, pero o futuro como metáfora é o que o autor colle. Por exemplo, 1984 escribiuse en 1934 e cando Orwell fala de determinadas tendencias que ve, como o totalitarismo soviético, a división do mundo en bloques, a relevancia que vai ter o elemento tecnolóxico... de que está falando? Do mundo que vive el mesmo. É como o da Criada, non fala dun futuro senón do que lles está pasando ás mulleres en moitos lugares. Instalar as historias no futuro é un recurso.
Por que escribes?
Escribo para as miñas fillas ou por culpa delas. Escribes para os fillos porque é o teu publico natural. Pero nunca pensei que ía ter tanta continuidade nin probar tantos xéneros. Foi dalgunha maneira azaroso.
Pero chega o Premio Blanco Amor.
Eu tiña 35 anos era unha novela de ciencia ficción era algo novedoso era un autor novo: Soños eléctricos era a primeira novela. E logo chega o Premio Merlín con Perigo vexetal.
Con máis de 60 libros publicados, como ves a relación entre o autor en galego cun público que, din algúns, nin le nin fala a lingua do autor?
A miña produción maioritaria é en galego, aínda que Perigo vexetal se publicou en castelán, en eúskaro e portugués. De Soños eléctricos publicáronse dúas edicións cando o Blanco Amor no 92, e a Voz de Galicia incluíuno na Biblioteca 120. Despois de 30 anos, fíxose outra edición da novela e vendéronse 100 exemplares, que para min foi asombroso. Din que a Pío Baroja lle dixeron unha vez que unha súa novela vendera 1.000 exemplares e el dixo que era imposible e explicáronlle: “Don Pío es que ahora leen las mujeres”, e el seica respondeu: “Bueno, entonces puede ser”.
Es optimista sobre o uso do galego e a producción creativa do idioma?
Son dous aspectos completamente distintos. O uso do idioma está decaendo a marchas forzadas. Eu cheguei a Cambados hai 30 anos e ninguén che dicia, como agora: “Ponme unos jurelitos o ponme unas caballitas o unas sardinillas”. Co uso creativo do idioma paradoxicamente pasa o contrario. Agora para o audiovisual, o galego é atractivo. Películas como As Bestas ou O Corno son títulos en galego que se promocionan no idioma como un valor de mercado máis. Outro paradoxo é que a xente non galego falante pon nomes aos fillos en galego. Entón eu non me atrevería a ser demasiado pesimista, pero tamén me da medo ser demasiado optimista.
O uso non consistente do galego é parte da nosa historia.
De feito na Xeneración Nós, Risco, Otero Pedrayo, Cuevillas eran de familias castelán falantes que viron un potencial cultural no galego, pero mantiñan as súas contradiccións. No caso de Otero Pedrayo, coa súa nai e coa súa muller sempre falou castellano. É moi difícil chegar a un monolingüismo galego, pero tamén o monolingüismo castelán non o ten fácil.
E que pasa coas novas xeneracións?
As nosas fillas xa son políglotas. Non lles vai servir un único idioma para a súa vida profesional, nin probablemente para a súa vida persoal. Coa globalización os idiomas minoritarios son máis acorralados; pero tamén acadan un ámbito no que poden encontrar unha expansión. Por exemplo, a miña filla pequena ten un dúo musical cunha rapaza de Canarias e maioritariamente fan cancións en castelán; pero tamén incorporaron cancións galegas no repertorio e eso dálles un factor diferencial que enriquece o proxecto. A miña outra filla traballa en produción cinematográfica e ocorre que unha produtora pode coller unha historia ambientada en Galicia, con actores galegos, rodan en galego pero a produción é de fora. Esto antes non pasaba e o galego segue a ser un elemento importante porque temos moito patrimonio e esto atrae á xente de fóra.
Cantos anos levas con Lula?
Máis de 40 anos.
E como se fai eso?
Non podo contestar a unha pregunta con outra pregunta que é o que me pide o corpo. Pero como diría Machado, faise camiño ao andar. Como se fai? Non o sei. Pero non é como nas películas Disney. Creo que o máis importante é a vontade. Ter unha vontade e unha persistencia nas cousas.
Así fanse os escritores tamén?
Como chegar a ser escritor? Creo que por insistencia basicamente. Houbo un momento en que non me quería publicar ninguén un libro, falo de hai máis de 30 anos e seguín escribindo.
E seguiches vivindo con Lula.
Seguín vivindo con Lula e seguín criando as fillas e gañando o pan coa suor da fronte.
Cal é a diferencia entre os que sodes do interior e os do Salnés?
A xente do interior somos máis introvertidos, menos botados para adiante, menos arroutados. A miña experiencia é que non son claramente de ningún sitio. Teño a idea de que son doutro lugar e que ese lugar foi desaparecendo.
Eso prodúceche nostalxia?
Eu non son moito de nostalxia. Se cadra, a nostalxia polas cousas que non foron, que podían ter sido e non foron. Son sensacións que te asaltan; pero por esa vía non me gusta moito ir porque é unha vía sen sentido.
Porque a memoria é sempre falsa?
A memoria é que arquivamos tres ou catro datos dunha situación e despois facemos unha reconstrución da situación en base ao que somos en cada momento da vida. A memoria é unha creación sempre.
A túa vida, a que me contaches, é unha creación?
Conteiche unha posible. Podería contar outras.
Non aspiro a que me contes a verdade.
A verdade non existe. Non creo que nadie cambie de opinión nin por un debate no parlamento, nin por unha película, nin por unha novela. Para o único que che pode servir todo eso é para que relativices o teu.
Que é o teu?
Eu creo que son un produto de todo o que vivín, do que soñei, do meu entorno, de todo o que lin, sobre todo da xente coa que tratei, do meu círculo máis íntimo; pero tamén de toda a morralla da posguerra que me traguei loxicamente: toda a relixión do posfranquismo e todo o clasismo.
Entón quen es?
Eu son o que se ve no espello. Que son? Nin un mesmo creo que se coñeza ata o último. Creo que somos unha suma de identidades ao longo do tempo, e mesmo ao longo dun dia somos varias persoas e moitas veces contraditorias.
TEST DE VIDA
Unha palabra?
Amor.
Un lugar?
A Pedreira, Vilariño, Cambados.
Unha persoa?
Lula.
Unha personaxe?
Blanco Amor por esa triple condición de escritor, galego e boanaerense. E sobre todo pola Esmorga que tivo unha influencia decisiva na miña primeira novela.
Alguén importante?
Charles Darwin.
Un obxecto?
Un obxecto intrapoético.
Unha ferramenta?
Un ordenador portátil.
Alguén imprescindible?
As persoas máis imprescindibles son as persoas anónimas que fan o labor de cuidadoras. As nosas nais, os nosos pais.
Que é a vida?
A vida é algo que escapa a todas as definicións. É un proceso que nos trascende, nunca poderemos definila, nin apreixala. Somos parte dela, vive en nós. É ao mesmo tempo algo moi grande e algo infinitamente pequeno e delicado. E moitas veces somos alleos ao milagro que é.
